काठमाडौं। संयुक्त राष्ट्रसंघले विश्वभरका लगभग आधा रोजगारी प्रभावित हुनसक्ने चेतावनी दिँदै कृत्रिम बौद्धिकता (आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स-एआई) को विश्वव्यापी बजार सन् २०३३ सम्ममा जर्मनीको अर्थतन्त्रको आकार अर्थात ४८ खर्ब डलर पुग्ने अनुमान गरेको छ।
एआईले अर्थतन्त्रहरू परिवर्तन गर्दै र विशाल अवसरहरू सिर्जना गर्दै गए तापनि यस प्रविधिले विद्यमान असमानतालाई गहिरो बनाउने जोखिम पनि रहेको राष्ट्रसंघीय व्यापार र विकास एजेन्सी अंकटाड (युएनसिटिएडी) ले एक प्रतिवेदनमा चेतावनी दिएको छ।
विशेष गरी प्रतिवेदनले एआईले उत्पादकत्व वृद्धि प्रदान गर्ने तर त्यसका साथै स्वचालन र रोजगार विस्थापनको बारेमा चिन्ता पनि बढाउँदै विश्वभरका ४० प्रतिशत रोजगारीमा प्रभाव पार्न सक्ने चेतावनी दिएको छ।
पहिलेका प्रविधि लहरले मुख्यतः ‘म्यानुअल’ रोजगारीहरूमा प्रभाव पारेको भए तापनि अंकटाडले ज्ञान-गहन क्षेत्रहरू एआईबाट सबैभन्दा बढी प्रभावित हुने उजागर गरेको छ।
यसको मतलब उन्नत अर्थतन्त्रहरू निश्चय नै सबैभन्दा बढी प्रभावित हुनेछन्। तर यी अर्थतन्त्रहरू विकासशील अर्थतन्त्रहरूको तुलनामा एआईको फाइदा लिन राम्रो स्थितिमा रहेको अंकटाडले बताएको छ।
“एआई-सञ्चालित स्वचालनका फाइदाहरूले प्रायः श्रमभन्दा पूँजीलाई समर्थन गर्दछ, जसले असमानतालाई फराकिलो बनाउन र विकासोन्मुख अर्थव्यवस्थाहरूमा कम लागतको श्रमको प्रतिस्पर्धात्मक फाइदालाई कम गर्न सक्छ”, अंकटाडले भन्यो।
एजेन्सी प्रमुख रेबेका ग्रिन्स्पानले एक विज्ञप्तिमा एआई विकासको केन्द्रमा मानिसहरू छन् भन्ने सुनिश्चित गर्ने महत्त्वमा जोड दिँदै ‘प्रविधिबाट मानिसहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्न, देशहरूलाई विश्वव्यापी एआई ढाँचा सह–सिर्जना गर्न सक्षम बनाउन’ बलियो अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगको आह्वान गरे।
“प्रविधिगत प्रगतिले आर्थिक वृद्धि गर्दा पनि, यसले आफैंमा समान आय वितरण वा समावेशी मानव विकासलाई प्रवद्र्धन गर्दैन भन्ने इतिहासले देखाएको छ”, उनले प्रतिवेदनमा चेतावनी दिए।
४८ खर्ब
प्रतिवेदनअनुसार सन् २०२३ मा तथाकथित फ्रन्टियर प्रविधिहरू जस्तै इन्टरनेट, ब्लकचेन, ५जी, ३डी प्रिन्टिङ र एआईले २५ खर्ब डलरको बजार प्रतिनिधित्व गरेका थिए। यो आँकडा अर्को दशकमा छ गुणा बढेर १६४ खर्ब डलर पुग्ने अपेक्षा गरिएको छ।
साथै सन् २०३३ सम्ममा एआई यस क्षेत्रमा अग्रणी प्रविधि हुनेछ, जसको अनुमानित मूल्य ४८ खर्ब डलर हुनेछ। तर अंकटाडले हाल केवल १०० कम्पनीले मुख्यतः अमेरिका र चीनमा विश्वव्यापी कर्पोरेट अनुसन्धान र विकास खर्चको ४० प्रतिशत हिस्सा ओगटेका छन् भन्दै एआई पूर्वाधार र विशेषज्ञतामा पहुँच केवल केही अर्थतन्त्रमा केन्द्रित रहेको चेतावनी दिएको छ।
“देशहरूले अब कार्य गर्नुपर्छ”, डिजिटल पूर्वाधारमा लगानी गरेर, क्षमताहरू निर्माण गरेर र एआई शासन सुदृढ गरेर तिनीहरूले दिगो विकासका लागि एआई क्षमताको उपयोग गर्न सक्छन् भन्ने कुरामा जोड दिँदै एजेन्सीले भन्यो।
“एआई भनेको रोजगारी प्रतिस्थापन गर्ने मात्र होइन”, प्रविधिले ‘नयाँ उद्योगहरू सिर्जना गर्न र कामदारहरूलाई सशक्त बनाउन सक्छ’ भनी जोड दिँदै अंकटाडले भन्यो, “पुनः कौशल, उच्च सीप र कार्यबल अनुकूलनमा लगानी गर्नु एआईले रोजगारीका अवसरहरू बढाउँछ भनेर सुनिश्चित गर्न आवश्यक छ।”
अंकटाडले एआईलाई कसरी नियन्त्रण गर्ने भन्ने विषयमा छलफल गर्न सबै देशले भाग लिनुपर्ने कुरामा जोड दिएको छ।
“एआईले विश्वको आर्थिक भविष्यलाई आकार दिइरहेको छ, तैपनि एक सय १८ देश– अधिकांश ग्लोबल साउथमा–प्रमुख एआई गभर्नेन्स छलफलहरूबाट अनुपस्थित छन्”, एजेन्सीले भन्यो, “एआई नियमन र नैतिक ढाँचाले आकार लिँदा विकासशील राष्ट्रहरूले एआईले केहीको मात्र हितमा नभई विश्वव्यापी प्रगतिलाई सुनिश्चित गर्न टेबलमा बस्नुपर्छ।”
