डेटलाइन २१ फागुन : नयाँ पार्टी अघि आउलान् कि पुरानै?

सितिमिति म राजनीतिको विषयमा लेख्दिन। र, राजनीतिक विश्लेषक पनि होइन्। फेरी राजनीतिक विषयहरुमा लेख्दा या सत्रु कमाइन्छ, या त थोरथोरै समर्थक। जति नै मझधारमा रहेर लेख्दा पनि मान्छेहरुले कित्ताकाट गर्छन्, त्यसकारण राजनीतिक विषयमा लेख्न सजिलो छैन। किनकी राजनीतिक दलका कार्यकर्ताहरु आफ्ना पार्टी र नेतृत्वको आलोचना सहँदैनन् चाहे जति नै सत्य लेखे पनि। खैर, यसपटक त्यो आँट गरेको छु। परिणाम जेसुकै होस्।  

तर अहिले मौसम जो राजनीतिको छ। चुनाबको सरगर्मी बढीरहेको छ। निर्वाचन आयोगमा १२ मंसीर २०८२ सम्म एक सय ३९ दल दर्ता भइसकेका छन्। थपिएको दल दर्ताको समय सिमा आज आइतबार सकिदैछ। आयोगका अनुसार हालसम्म २१ नयाँ दल दर्ता भएका छन्। अझै बढ्ने सम्भावना पनि छन्।

जे होस् निर्वाचन प्रयोजनका लागि दल दर्तामा देखिएको उत्साहले निर्वाचन हुदैन भनेर दाबी गर्नेहरुका तर्क पुर्णत नभएपनि ज्यादाजसो खारेज गरेको छ। तर विगतदेखि नै विभिन्न थरीका मागहरु राखेर आन्दोलन गरिहेको दुर्गा प्रसाइ पक्षले हाम्रा मागहरु पुरा नगरिए चुनाब हुदैन भनिरहेको छ।

उता २३ र २४ भदौको जेनजी विद्रोहपछिको शक्ताबाट हठात् वर्हिगमन भोगेको एमाले नेतृत्वले चुनाबलाई मनैदेखि स्वीकारी सकेको छैन। बरु विघटीत प्रतिनिधिसभा पुर्नरस्थापना गर्नका लागि एमाले सडक दबाब र कानुनी लडाइँमा लागेको देखिन्छ। चुनावबाट भाग्दैनौ भनेर उसले कुटनीतिक जवाफ मात्र दिएको छ। खासगरी जेनजी आन्दोलन दबाउन र ७६ भन्दा बढीको हताहतीमा प्रमुख भुमिका खेलेको आरोप पुर्बप्रम केपि ओलीमाथी छ।

फलस्वरुप पनि जेनजी युवाहरु एमाले नेतृत्व र उसका कतिपय नेताहरुको ‘हेट स्पीच’ माथी प्रहार गरिरहेको छ। त्यसले पनि चुनाबी वातावरणमा संशय प्रदान गरेको छ। दुर्गा प्रसाइँ र कहीँ न कहँी कुटनीतिक हिसावको एमाले नेतृत्वको भुमिकाको कारण चुनाब केही महिना पर सक्र्न पनि सक्छ। तर चुनाब भने अवश्य हुने देखिन्छ। र, हुन जरुरी छ। 

किनकी २३ र २४ भदौको जेनजी विद्रोहपछिको अहिलेको अवस्थामा देश सार्वभौम संसद विहिन अवस्थामा छ। पुर्ब प्रधानन्याधिश शुसिला कार्की नेतृत्वको अन्तरिम सरकारले निर्वाचन प्रयोजनका लागि काम गरिरहेको छ। सरकारको प्रमुख अभिभारा निर्वाचन गराउनु नै हो।

त्यही काममा वातावरणलाई नबिथोली सरकार लागिरहेको पनि देखिन्छ। पछिल्लो समय सरकारले नयाँ तथा पुराना सबै खाले दलहरुसँग, आन्दोलनरत पक्ष दुर्गा प्रसाईहरुसँग पनि संवाद बढाइरहेको छ। निर्वाचन आयोगमा दल दर्ता गराएका पार्टीहरु चुनावी सभा, सम्मेलन तथा अभियान सुरु गरिसकेका छन्। त्यसकारण चुनाब हुन्छ नै। तोकिएकै समयमा भएनछ भनेपनि केही महिना धकेलिएर पनि हुन्छ। चुनाबको विकल्प पनि छैन।

फेरी अन्तिम समयमा वा घडीमा होस् पुर्याउने नेपालीहरुको, राजनीतिक दलहरुको बानी नै छ। अर्को निर्वाचन आयोग चुनाब गराउन अन्त्यन्त सक्षम छ। आयोगले यसबीच उमेर पुगेका नवयुवाहरुलाई मतदानमा सहभागी गराउन अद्यावधि गरिसकेको छ। फलस्वरुप अहिले ८ लाख बढी नयाँ मतदाता थपिएका छन्। विभिन्न मित्र राष्ट्रहरु चुनाबमा सहयोग गर्न तयार देखिन्छन्।

सरकारले यसपटक चुनाब हुनु ३ महिना अघिदेखि नै सेना परिचालन गर्ने, निर्वाचन सुरक्षा कायम गर्ने गरी तयारी गरिसकेको छ। झण्डै २ लाख म्यादी प्रहरी भर्ति गर्ने तयारीमा सरकार छ। र, यसपटक प्रदेशसभा चुनाब नभइ प्रतिनिधिसभाको लागि मात्र चुनाब हुदैछ। त्यसकारण त्यति झन्झटीलो पनि हुनेछैन चुनाव। यत्ति हो, सरकारले दुर्गा प्रसाइ समुहलाई पनि सम्झाएर चुनाबमा भाग लिने गरी तयार गर्यो। एमाले नेताहरुलाई पनि आफ्ना जिल्ला जिल्लामा गएर मत माग्ने गरी वातावरण तयार गर्यो भने चुनाब समयमै हुन्छ। तर चुनाबको प्राविधिकसँगै राजनीतिक वातावरण तयार गर्न सरकारले अझै मिहिनत गर्न आवश्यक देखिन्छ।

नयाँ आउलान् कि पुरानै ? 
 

अवको चुनाबमा कसले बाजी मार्ला ? कुन पार्टी अघाडी आउला ? भन्ने प्रश्न ब्याक गुन्जीन थालेका छन्। ती प्रश्नको उत्तर व्यक्तिको झुकाब, अध्ययन र विश्लेषणमा आधारित हुन्छन्। तर निष्पक्ष रुपमा भन्दाखेरी यसपटक जनताले पुराना दल र नेताहरुलाई भन्दा नयाँलाई रुचाउने सम्भावना छ। एक त नवयुवाहरु भोटरको रुपमा धेरै नै थपिएका छन्। अर्को पुराना दलहरुको लोभीपापी शैली, भष्ट्राचार, पदलोलुप आदी जस्ता पाराले पनि मतदातामा वितृष्णा छ।

हुन त पुराना दलहरु कार्यकर्ता बेस पार्टी हुन्। काँग्रेस, एमाले र नेपाली कम्युनिष्ट पार्टी, राप्रपा आदी कार्यकर्ता बेस पार्टी हुन्। हरेक कार्यक्रम वा सभा, सम्मेलनमा उनीहरुका देशभर छरिका कार्यकर्ताहरु समय र स्थान अनुसार सहभागी भएकै हुन्छन्। त्यसकारण केही लाख कार्यकर्ता हुदैमा त्यही पार्टी अघाडी आउँछ, सबै उसैले ल्याउँछ भन्ने पनि होइन। चुनाबमा भोट हाल्ने मतदाता भनेका करोड माथी हुन्छन्।

तीनले गर्ने डिसिजनले परिणाम आउने हुन्। तर यसपटकको सेन्टिमेन्ट भनेको युवाहरुको लागि देखिन्छ। अहिलेका ‘कलेज जेनेरेसन’का युवाहरुले जुन दललाई रुचाएर चुनाबमा ‘क्यापेनिङ’ गर्न थाल्छन् त्यही पार्टी प्रोफिटमा जाने सम्भावना छ। अहिलेसम्मको अवस्था हेर्दा जेनजी युवाहरुले चुनाबमा भाग लिने गरि आफनै पार्टी त खोलेका छैनन्। तर उनीहरुले सहयोग गर्ने खालको पार्टी भनेको कुलमान घिसिङ नेतृत्वको उज्यालो नेपाल पार्टी वा अलिकति राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी अथवा पुर्बतिर प्रभाव छेडेका हर्क साम्पाङहरुलाई हुनसक्छ।

 अहिलेको अवस्था सबै पुराना पार्टीहरुमा विग्रह नै देखिन्छ। एमाले महाधिबेशनबाट पुरानै नेतृत्व फेरी आउने हो वा नयाँ भन्न सकिने अवस्था छैन। नयाँ आएछ भने एमाले पार्टीले आफनो केही शाख जोगाउला पनि। अन्यथा यो चुनाबमा सबैभन्दा क्षती उसैले गुमाउने सम्भावना छ। काँग्रेस नेतृत्वमा उस्तै रस्साकस्सी देखिन्छ। विशेष महाधिवेशन गर्ने र नगर्नेमै सो पार्टी रुमलिएको छ। पार्टी पुर्नरगठनको विषय पेचिलो बनिरहेको छ। यद्यपी काँगे्रसमा गगन थापा जस्ता युवाहरुमाझ लोकप्रिय पात्रलाई प्रधानमन्त्री तोकर चुनाबमा गएछ भने पुरानो जरा गाडेको पार्टीको हिसावले सो पार्टीले आफनो हैसियत बृद्धि गर्नसक्ला।

अन्यथा उसको पनि जहाज डुब्नेवाला छ। किनकी रास्वपा, कुलमान लगायतले खोलेका पार्टीहरुमा जाने मत भनेको काँगेसीहरुबाट असन्तुष्ट मत नै हो। अर्को माओवादी केन्द्रले विभिन्न कम्युनिष्ट घटकहरु जोडजाड गरेर बनाएको नेपाली कम्युनिष्ट पार्टी अलिकति हौसिएको देखिन्छ। खासगरी विभिन्न साना ठुला १४ पार्टीलाई मिसाएर एउटा ठुलो पार्टी जस्तो त बनेको छ। तर त्यो कति युनिफाइड हुनसक्छ, त्यो कति अनुशासित हुनसक्छ र चुनाबमा उसले युवाहरुलाई टिकट दिएर अघि सार्छ कि पुरानै बुढाहरुलाई नै अघि ल्याउँछ भन्ने हेर्नुपर्ने हुन्छ। यद्यपी उसले पहिलेको भन्दा आफनो शक्ति बढाउने कुरामा दुईमत छैन। तर फेरी पनि भन्छु जनताको यसपटकको सेन्टिमेन्ट भनेको नयाँ र युवाहरुको लागि देखिन्छ। अर्को, राप्रपा यसपटक आफनो पक्षमा माहोल आउने अनुमान गरिरहेको छ। तर उसले सोचेजस्तो नहुनसक्छ।

तराइका क्षेत्रीय पार्टीहरुको पोजिसनमा धेरै फेरबदल नआउन सक्छ। आए पनि एउटा पार्टीबाट उस्तै र उनीहरुकै अर्को पार्टीमा मतदाताहरुको झुकाब बढ्न सक्छ। 
समग्रमा, गरिव र मध्यम बर्ग धेरै भएको हामे देशमा आजपनि कम्युनिष्ट मतदाताहरु धेरै छन्। भर्खर जरा गाडेका नयाँ पार्टीहरुलाई मिश्रित निर्वाचन प्रणालीका कारण भनेजस्तो हुनेछैन। समानुपातीक निर्वाचन प्रणालीले काँग्रेस, नेपाली कम्युनिष्ट पार्टी, एमाले, राप्रपा, रास्वपा, जसपा जस्ता पार्टीहरुलाई फाइदा पुग्ने हो।

त्यसमाथी पुराना दलहरुले बर्षौ सरकारमा बसेर धेरैको हितचित्त सन्तुष्ट गराएका छन्। उनीहरुलाई आफना कार्यकर्ता बनाएका छन्। त्यो भोट समानुपातिक निर्वाचन प्रणालीका कारण खेर जाने छैनन्। बरु विभिन्न नयाँ दलहरुले ल्याउने समानुपातिक मत ३ प्रतिशतको थे्रस होल्ड पार नगर्नन सक्छ। उनीहरु राष्ट्रिय पार्टी बन्न नसक्दा भोट खेर गएर पुरानै पार्टीहरुलाई फाइदा पुग्ने हुन्छ। 

त्यसकारण अवको चुनाबबाट पनि कुनै नयाँ दल सर्लकै बहुमतसिद्ध भइहाल्ने सम्भावना छैन। सबै नयाँ भन्ने दलहरु, रास्वपा, कुलमान मिलेछन् भने बेग्लै कुरा। अन्यथा त्यो पनि सम्भावना छैन। 

अन्त्यमा, अहिलेको अवस्था हेर्दा गगन थापालाई अघाडी राखेर चुनाबमा गयो भने काँग्रेस पहिलो पार्टी हुनसक्छ, त्यो गरेन भने प्रचण्ड नेतृत्वको नेपाली कम्युनिष्ट पार्टी पहिलो हुन पनि सक्छ। अर्थात पहिलो वा दोश्रो पार्टी भनेको नेकपा वा काँग्रेस हुनसक्छ। तेस्रोमा रास्वपा, एमाले वा कुलमान नेतृत्वको उज्यालो नेपाल पार्टीमध्ये कुनै एउटा आउन सक्छ। यद्यपी बालेन सहितको सर्मथनमा कुलमान र रास्वपा दुबै पार्टी मिले भने चाँही पासा पल्टाउन पनि सक्छन्। फष्र्ट पार्टी बन्न पनि सक्छ, किनकी जेन्जजी, पढ्यालेख्याहरुको अलिबढी ‘सेन्टिमेन्ट’ रहने कारण त्यो वातावरण बन्नसक्छ। तर जेनजीहरु, नयाँ दलहरु एक आपसमा मिल्न नसकेको अवस्था हेर्दा आउने चुनाबको परिणाम फेरी पनि उही पुरानै दलहरुमा दोहोरिन पनि सक्छ।